يادداشتي از : محمد رضا انيسي آراني        مامون، علی‌رغم ظلم و ستمی‌که در زمان حکومت خود به پا کرده بود و بر مخالفان خود، از جمله شیعیان، از راه‌های مختلف فشارهای بسیاری وارد می‌کرد، فردی سیاستمدار و باهوش بود. به طوری که برخی تدبیرهای سیاسی او در تاریخ مشهور است. برای نمونه، مبارزه با برادرش امین و قتل وی، که او را به حکومت رساند یا دعوت امام رضا(ع) از مدینه به مرو و پیشنهاد خلافت و در نهایت ولایت‌عهدی، حاوی نکات ظریف و تدابیر سیاسی بسیاری است که نشان از ذکاوت مامون دارد. در تاریخ، مامون را به عنوان فردی علم دوست معرفی و برگزاری مناظرات علمی با حضور حضرت رضا(ع) را نیز به عنوان دلیلی بر این مدعا مطرح می‌کنند. صرف نظر از این که نیت اصلی مامون در این مناظرات به دست آوردن فرصتی برای مبارزه با امام رضا(ع) بوده است یا واقعا او به علم و مناظرات علمی‌علاقه داشته است، باید اعتراف کرد یکی از بزرگ‌ترین جولان‌گاه‌های علمی امام رضا(ع) در این مناظره‌ها فراهم شد. به طوری که هر کس مدعی برخورد و مباحثه با ایشان می‌شد، به طور کامل با بیانات پر از نور و محکم آن حضرت از میدان به در می‌رفت و حقانیت حضرت بیش از پیش به اثبات می‌رسید. شاید یکی از دلایلی که مامون پس از مدتی برگزاری این جلسات مباحثه را متوقف کرد، ترس او از برملاشدن خدعه‌های او و اثبات حقانیت ائمه(ع) بود. به هر حال، یکی از مشهورترین مناظرات امام هشتم(ع)، مناظره با عالم مسیحی است که در تاریخ در منابع بسیاری به آن اشاره شده است. در مجلس مباحثه‏اى که مأمون براى علماى مذاهب و ادیان تشکیل داده بود و حضرت رضا(ع) نماینده مسلمانان بود، بین حضرت رضا و عالم مسیحى درباره الوهیّت یا عبودیّت عیسى(ع) بحث درگرفت. عالم مسیحى براى عیسى مقام الوهیت و فوق بشرى قائل بود. حضرت رضا(ع) فرمود: «عیسى مسیح همه چیزش خوب بود جز یک چیز و آن این که بر خلاف سایر پیامبران به عبادت علاقه‏اى نداشت!» عالم مسیحى گفت: «از تو این چنین سخنی عجیب است، او از همه مردم عابدتر بود.» همین که حضرت رضا اعتراف عبادت عیسى را از عالم مسیحى گرفت، فرمود: «عیسى چه کسى را عبادت مى‏کرد؟» آیا عبادت دلیل عبودیّت نیست؟ آیا عبودیّت دلیل عدم الوهیّت نیست؟ به این ترتیب حضرت رضا با استفاده از امرى که مقبول طرف بود (البته مقبول خود امام هم بود) او را محکوم کرد. *** حضرت رضا(ع) چنان جایگاه علمی رفیعی داشتند که لقب عالم آل محمد(ع) به ایشان نسبت داده شد. شاید یکی از بزرگ‌ترین خدماتی که در راه گسترش اسلام صورت گرفته است، تبلیغاتی است که آن حضرت در هجرت از مدینه به مرو و زمان اقامت در آن جا صورت داده‌اند. تا جایی که مامون، که احضار حضرت را موجب نزدیکی و تحت نظر قرار گرفتن ایشان و یکی از پیروزی‌های خود محسوب می‌کرد، به قدری درمانده شد که دست به قتل آن بزرگوار زد.